06 Juni 2009

Musim Kemarau I Hutatta

Bumi (tanoh on) iananta marianan hita hira bulat atap gemongdo songon bola. Sahali sataun, markaliling do bumi on mangalilingi mataniari, aima itungan sataun. Isampingni ai, marputor do homa torus bumi on bani sumbu atap porosni sandiri, 1 x 24 jam, aima sadari. Bani 2 jenis parputoran ni bumi on, bulan torus do rajin mangihutkon bumi on, anjaha tambahni ai mangalilingi bumi do homa ia. Sahali markaliling ia, aima sabulan.

Sabulan on ra do 31 ari (bulan 1,3,5,7,8,10,12) , 30 ari (bulan 4,6,9,11), 28 ari (bulan 2). Bulan 2 sabotulni lang pas 28 ari, tapi 28 + 1/4 ari do. Ase ulang magou na 1/4 ari ai, sahali 4 taun ibaen ma bulan 2 ai gok 29 ari, aima goran ni tahun kabisat (1996, 2000, 2004, 2008). Songon Tuhanta sapari namambaen tanoh on ibagas na 7 ari (tarmasuk massaran bani ari papituhon), ibaen ma goran ni sahali 7 ari ai, aima saminggu. Jadi sadari = 24 jam, saminggu = 7 ari = 168 jam. Sabulan antara 28-31 ari (antara 672-744 jam). Sataun = 12 bulan = 365-366 ari = 8,760-8,784 jam = 52 minggu lobih sadari atap dua ari.

Bai kondisi biasa, jongjong dear (tegak lurus) do bumi on bani sumbu ni ai sanggah mangalilingi mataniari. Tapi, bani panorang tertentu, lengleng ma ia. Happit ujung nasada roh dohor ni hu mataniari, sementara ujung nasadanari roh daohni. Bani panorang nalain, lengleng ma ia bai arah sebalikni. Sonaima torus margattih-gattih sahali 6 bulan. On ma asal muasal ni pergantian ni musim.

Sanggah tegak lurus ai bumi on, ia mangalilingi mataniari pas hona ibagian tongahni, anjaha daerah lintasan mataniari nabagian tongahni ai ihatahon ma katulistiwa. Happit atas katulistiwa isebut lintang utara anjaha happit toruh katulistiwa iatahon lintang selatan do. Negaratta Indonesia maruntung do, halani pas do ikatulistiwa lokasini. Sada kota na pas i katulistiwa aima Pontianak i Kalimantan Barat. Anggo Marubun Lokkung pakon Togur otik i atas katulistiwa (lintang utara) do. Secara ilmu ukur ruang atap geometri, sanggah nategak ai bumi on, bagian katulistiwa on ma daerah na jarak ni sidohoran hu mataniari, ai mase panas atap milas do salian biasani daerah on.

Sanggah na lengleng ai nokkanai bumi on, misalni lengleng han atas atap utara, dohoran ma jarakni lintang utara hu mataniari daripada katulistiwa pakaon lintang selatan, jadi panas ma i utara anjaha dingin i selatan. Sonai homa sebalikni. Sanggah panas ai, iatahon ma musim panas, anjaha sanggah dingin ai iatahon ma musim dingin. Panorang margattih hun musim panas hu musim dingin iatahon ma musim gugur, anjaha hun musim dingin hu musim panas iatahon ma musim semi. Misalni, daerah lintang utara (na agak daoh jarak ni hun katulistiwa) songon Eropah, Jepang, Korea, Cina Utara pakon Amerika Utara), sonon ma pambagian musim ni sidea ai :

1. Musim panas atap summer season bai bulan Juni-Agustus
2. Musim gugur atap authum season bai bulan September-November
3. Musim dingin atap winter season bai bulan Desember-Februari
4. Musim semi atap spring season bai bulan Maret-Mei

Sonai ma tiap taun marulak-ulak na opat musim.

Daerahta na dohor hu katulistiwa, lang mangalami musim sonai, halani hampir dos do tong jarak ni bumi i katulistiwa hu mataniari sepanjang taun, jadi hampir do parmilasni. I hutatta suhu (parmilas) sekitar 18-32 derajat celcius sepanjang taun. Anggo i Eropa bai musim panas ra das 44 derajat celcius, tapi bai musim dingin ra minus (-) 5 derajat celcius atap 5 derajat itoruhni nol. Sebagai perbandingan, bah gur-gur rata-rata bai suhu 100 derajat celcius anjaha hippong jadi es bai suhu nol (0) derajat celcius. Sapari, sanggah bahat dope hayu i Togur songon rambung merah, hippong dape minak makan bai sogot niari, tarpaksa idadang paima boi ipakei manggoreng. Suhu tikki ai iperkirahon sekitar 16-17 derajat celcius, tapi sonari roh milasni ma.

Perubahan panas-dingin i utara pakon selatan on mampangaruhi tekanan (kepadatan) ni logou, anjaha perbedaan tekanan on mangubah arah logou (angin) marombus). Angin bergerak hun tekanan tinggi (panas) hu tekanan rendah (dingin). Arahni logou na marumbus pakon bahat ni air laut na manguap hu atas dob ni mampengaruhi bahat ni udan na roh, anjaha marbeda do sepanjang taun. On ma naiatahon hita musim parlogou/kemarau atap musim udan/hujan. Songon hita na i bagian Indonesia barat, sonon ma pargattihni musim ai :

1. Musim kemarau (dry season) bai bulan Maret-Agustus
2. Musim hujan (reany season) bai bulan September-Februari

Sonai ma tiap taun marulak-ulak na dua musim.

Bai daerah na mar-opat musim, marguguran ma bulung-bulung ni hayu anjaha marubah jadi gorsing bai musim gugur, halani bai musim dingin holi lang dong sinar mataniari laho mambakar zat makanan bai bulungni ai. Sebalikni bai musim semi, martunas ma ia ulaki, halani roh ma sinar mataniari. Sementara bai daerah na mar-dua musim songon i hutatta, marguguran atap manangtangi ma bulung-bulung ni hayu ai bai musim kemarau dalam rangka manguraki bah na manguap hun bani bulung ni ai ibaen milasni sinar ni mataniari. Jadi musim kemarau on hira-hira mirip musim panas pakon musim gugur i utara.

Bahat do salian kenangan i huta bai musim kemarau on. Biasani musim ni libur anak sikolah do on. Anggo anak sikolah na i kota laho liburan sanggah porei, anak sikolah na i huta mambantu orang tua ma marhorja. Musim mangimas atap manrabi juma roba atap manggogas juma gasgas do musim kemarau on. Ra do homa roh logou bolon (angin ribut) na doras. Piga-piga masalah bai musim kemarau :

a. Sumbul atap sumur korah lang marbah
b. Murah hatutungan (kebakaran)
c. Jalani lang marbulung, rambung lang margotah
d. Milas, lang tarpodomhon
e. Ra dong musibah asap atap timus i kota besar halani bahat jolma manutung lahan/
juma roba tobasan.

Tapi, musim ni marsue-sue do biasa bai hayu baggal bai musim on, tambahan lauk i rumah.

Sonari hita memasuki musim kemarau ma homa. Anggap hita ma on songon musim panas i Amerika, na ija rakyatni rajin mardalani hu luar rumah/berwisata selama musim on.

Selamat menikmati musim panasma. MP.